در یکی از گفتگوهای اخیر درباره تاریخ طراحی، با پیروزی شگفتانگیز پلاستیکها در دهه ۱۹۵۰ آشنا شدم. زیباییشناسی جدید، انعطافپذیری و محبوبیت پلاستیک باعث شد که به این فکر بیفتم آیا پلاستیک میتواند بهعنوان استعارهای مفید برای درک پیشرفت هوش مصنوعی باشد و اینکه چطور باید به هوش مصنوعی بهعنوان یک ماده نوین نگاه کرد.
دهه ۱۹۲۰ بهعنوان دوران ظهورArt Deco، با اشکال پیچیدهای از فولاد و شیشه به یاد آورده میشود. عصر جت به ما منحنیهای آیندهنگرانهای را معرفی کرد که از موادی مانند آلومینیوم الهام گرفته بودند. عصر اطلاعات، تا به امروز، با شیشههای سیاه و درخشش آبی نمایشگرهای رایانهای تعریف شده است، زیرا مهمترین مصالح ساختمانی ما بهجای مواد فیزیکی، نرمافزار و اطلاعات شدهاند.
اما هیچ مادهای مانند پلاستیک به این سرعت و به این گستردگی جهان را تحت تسلط خود در نیاورد. کمتر از یک قرن پس از اختراع آن، پلاستیک به دفاتر، وسایل نقلیه، لباسها و آشپزخانههای ما راه یافت. تقریباً غیرممکن است که چند دقیقه بدون تعامل با چیزی که بخشی از آن از پلیمرهای مصنوعی ساخته شده باشد، سپری شود.
ظهور پلاستیک لحظهای تحولآفرین در تاریخ بشر بود. این ماده جدید از چندین جهت کلیدی با مواد پیشین خود تفاوت داشت که:
الف) آن را بهسرعت گسترده کرد، و ب) پس از کمی تفکر، متوجه شدم شباهت زیادی به هوش مصنوعی دارد.
تصمیم گرفتم این ایده را بیشتر بررسی کنم تا ببینم چه چیزهایی درباره مسیر پیشرفت هوش مصنوعی میتوانم یاد بگیرم.
پلاستیک کارآمد است
تا پیش از ظهور پلاستیک، همه چیز، از ظروف آشپزخانه تا دکور داخلی خودروها، از مواد طبیعی مانند چوب، فلز، شیشه، پنبه و چرم ساخته میشد – موادی که منابع محدودی دارند. شما نمیتوانید بهسادگی چرم یا چوب بیشتری تولید کنید؛ باید منتظر رشد آنها بمانید.
هوش مصنوعی، مانند پلاستیک، یک هوش کاملاً مصنوعی و جدید است که از هوش طبیعی – کاری که موجودات زنده با دستها و مغزهایشان انجام میدهند – ارزانتر، چندمنظورهتر و ماندگارتر است. این هوش مصنوعی جدید، مانند پلاستیک، میتواند بهصورت انبوه تولید شود و در قالبهای مختلف و برای انواع کاربردها استفاده شود. بر خلاف هوش انسانی که محدودیتهایی دارد، هوش مصنوعی به منابع طبیعی وابسته نیست.
مدلهای هوش مصنوعی امروزی امکان تولید انبوه «قالبهایی» از کارهای تکراری مانند سازماندهی و پاسخ به سؤالات مربوط به اسناد را فراهم میکنند. این فناوری انسانها را از وظایف روزمره آزاد میکند تا بتوانند بر همکاری با یکدیگر یا اتخاذ تصمیمهای مهمتری تمرکز کنند.
پلاستیک انعطافپذیر است
مواد طبیعی مانند چرم و شیشه چندان انعطافپذیر نیستند. وقتی نجاران روشهایی برای خم کردن و شکل دادن به چوب اختراع کردند، این نوآوریها پیشرفتی بزرگ در طراحی صنعتی بود که زبان جدیدی به طراحی مبلمان اضافه کرد.
پلاستیک، بر خلاف مواد طبیعی، بینهایت انعطافپذیر است. میتوان آن را به هر شکلی درآورد، از لایههای نازک بستهبندی تا ساختارهای مقاوم برای مبلمان. پلاستیک فقط شیوه ساخت محصولات موجود را تغییر نمیدهد؛ بلکه امکان ساخت محصولات کاملاً جدیدی را به روشهای کاملاً نوین فراهم میکند.
مدلهای هوش مصنوعی امروزی مانند GPT نیز میتوانند بهطور پیشفرض به مسائل گوناگونی پاسخ دهند. پیش از این، اگر میخواستید ابزاری سفارشی بسازید – چه تولید محتوا، چه ربات چت، یا ابزار تحلیل – نیاز به تیمی از مهندسان بود که هفتهها یا ماهها وقت صرف کنند. اما اکنون، با چند دستور ساده، میتوانید این مدلهای هوش مصنوعی را برای انجام انواع وظایف تطبیق دهید. همانطور که پلاستیک شکلپذیر است، هوش مصنوعی نیز چنین قابلیتی دارد.
به یاد بیاورید که پلاستیک چگونه محصولات روزمره را متحول کرد. بطریهای آب سبک و نشکن و صفحهکلیدهای ارگونومیک را ممکن ساخت. بستهبندیها کوچکتر و کارآمدتر شدند و دستگاهها استفاده سادهتری پیدا کردند. به همین شکل، باور دارم که هوش مصنوعی نیز روش کار ما با رایانهها را متحول خواهد کرد. میتوانیم منتظر رابطهای کاربری مکالمهای باشیم که مانند صحبت با یک همکار طبیعی به نظر برسند یا ابزارهای جستجو که به قدری هوشمند هستند که انگار میتوانند ذهن شما را بخوانند. این مدلهای جدید هوش مصنوعی راههای جدیدی برای افزایش خلاقیت و بهرهوری باز خواهند کرد، همانطور که پلاستیک دنیایی از امکانات طراحی را پیش روی ما گذاشت.
پلاستیک نوآوری را ممکن کرد
پلاستیکها محصولات کاملاً جدیدی مانند آجرهای لگو و ظروف پلاستیکی (Tupperware) و فرآیندهای تولیدی نوینی مانند چاپ سهبعدی و اکستروژن را امکانپذیر کردند که فقط بهبود تکنیکهای موجود نبودند، بلکه محصولات و تکنیکهای «بومی پلاستیک» بودند. بهطور مشابه، آینده شاهد راههای کاملاً جدیدی برای انجام کارها و تعامل با اطلاعات خواهد بود. این جستجو برای ابزارها و گردشهای کاری «بومی هوش مصنوعی» یکی از جذابترین زمینههای پژوهش در یادگیری ماشین است.
ما نشانههای اولیهای از آنچه آینده در بر خواهد داشت، مشاهده میکنیم. بهعنوان مثال، با وجود اینکه هنوز کامل نیستند، مدلهای زبانی بزرگ امروزی میتوانند بهطور همزمان به سؤالات مربوط به میلیونها کلمه یا ساعتهای ویدئویی پاسخ دهند. آنها میتوانند همیشه فعال باشند. میتوان آنها را یکبار روی یک موضوع خاص، مانند برنامهنویسی یا آشپزی، آموزش داد و با هزینهای کم به هر انسانی در سراسر دنیا ارائه کرد.
چگونه ممکن است آینده پژوهش یا قانون با ابزارهایی که میتوانند هزاران صفحه را در یک ثانیه بخوانند، تغییر کند؟ چه اتفاقی برای خلاقیت میافتد وقتی هر انسانی بتواند از یک متخصص یاد بگیرد چگونه ابزارها و سازهای جدیدی را بیاموزد؟
چه مشکلاتی ممکن است پیش بیاید؟
وعده پیشرفت هوش مصنوعی غیرقابل انکار است، اما تجربه ما با پلاستیک نشان داد که پیشرفت همیشه بدون هزینه نیست. گسترش پلاستیک بدون معایب نبود. پلاستیک بهطور طبیعی تجزیه نمیشود و مشکلات زباله را تشدید کرده است. همچنین به ذرات ریز تجزیه میشود که به اکوسیستمها و جریان خون ما نفوذ کرده و آسیبهای بلندمدتی ایجاد میکند که تازه شروع به درک آنها کردهایم.
با این وجود، این به معنای آن نیست که اگر پلاستیک هرگز اختراع نمیشد، دنیا جای بهتری بود. بدون پلیمرهای مصنوعی، ما همچنان برای حتی اشیاء یکبارمصرف و پیشپاافتاده از مواد طبیعی استفاده میکردیم و از چنین فراوانی اشیاء نظیر سرنگهای تمیز یکبارمصرف در بیمارستانها یا کلاههای ایمنی بهرهمند نبودیم.
اما پیامدهای ناخواسته بازسازی دنیای فیزیکی با پلیمرهای مصنوعی، به ما یادآوری میکند که باید نسبت به خطرات این فناوری نوظهور هوشیار باشیم؛ از جابجایی مشاغل گرفته تا بار انرژی جهانی، و حتی سناریوهای دیستوپیایی که در آنها هوش مصنوعی تصمیمهای فاجعهباری میگیرد که جبرانناپذیر هستند.
بهتر است به یاد بیاوریم که با وجود گستردگی پلاستیک، جهان کاملاً تحت سیطره آن قرار نگرفته است. و هر روز در جای جای زندگیمان آنرا میبینیم، پلاستیک را در اینجا و آنجا، در دستههای صندلیها و نمایشگرهای رایانه، میبینم. اما برخی از فضاهای مورد علاقهام مبلهایی با پارچههای نرم، نیمکتهای چوبی که به فضای کافهتریای ما گرما میبخشند، و مجسمههای ارگونومیک ساختهشده از همه چیز، از اریگامیهای کاغذی گرفته تا سیمهای فولادی هستند. علیرغم پیشرفتهای فراوان در طراحی صنعتی، فناوری ما هنوز نتوانسته جادوی منحصربهفرد مواد طبیعی را جایگزین کند.
هنگام تأمل بر آینده هوش مصنوعی، باید به یاد داشته باشیم که هوش مصنوعی، مانند پلاستیک، جایگزین همه چیزهایی که پیش از آن وجود داشت، نیست. بلکه رنگ جدیدی در پالت ما و مادهای نوین در کارگاه ماست. وظیفه ما این است که یاد بگیریم چگونه بهطور ماهرانه از آن استفاده کنیم تا دنیایی بسازیم که نهتنها کارآمدتر و پربارتر باشد، بلکه پرجنبوجوشتر، خلاقانهتر و در نهایت انسانیتر باشد.
هوش مصنوعی، پلاستیک عصر جدید
سوده محمدآبادی
🔻دیزاینر | پژوهشگر تفکر دیزاین در کسبوکار
🔻موسس کانون تفکر طراحی
🔻طراح محصول و سرویس
🔻دکتری حرفهای تحول دیجیتال دانشگاه تهران